برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 40

 

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

 
از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

زود فهم-کسی که زود چیزی را درک می کند

رده-حرف زشت یا نامربوط

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

داغ چیزی به دل کسی ماندن-آرزوی چیزی را داشتن و به آن نرسیدن

دور از جناب ب-لانسبت

اسم شب-کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

دوا درمان-مداوا-معالجه
چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

تخم چهارشنبه-حرم زاده-ناسزایی برای بچه های شریر

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

چشه ؟-او را چه شده ؟

الانه(همین حالا، هم اکنون)

پُخت-هر نوبت از پختن
دست بده داشتن-بخشنده بودن
رژیم غذایی-دستور خوراک بیمار

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

پینه کردن- پینه بستن
خوشگلک-با خوشگلی اندک

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن
چُل کلید-جام درویشان

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

بنده منزل-خانه ی من

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن
ابرو نازک کردن(ابرو تنگ کردن)

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

 

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

 
رج کردن-رج بستن

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری
پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی
جیم الف جا-آدم ریزه میزه

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

خیط کردن-نگا. خیت کردن
زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار
خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

خانه خمیر-نگا. خانه خراب
 

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد
تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن
بغل زدن-زیر بازو گرفتن

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند
بساز و بفروش-ساختن خانه ی بدون استحکام به قصد فروش
خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف

 
آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

پیش کسوتی-قدمت و برتری

تار-از محلی راندن

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

خپله-چاق و کوتاه قد

جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

زانویی-زانو
دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام
آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل
چارلا-چهار لا-چهار تو
خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

 
چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن
چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن
دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه
رقصاندن بز-هر دم بهانه گرفتن

از منبر پایین آمدن-از پرچانگی دست برداشتن-سخن را به پایان آوردن

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

روده درازی-پرحرفی-وراجی

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

آمد نیامد داشتن-روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست

 

این خاکدان-دنیا

چک و چیل-لب و لوچه

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

 

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

دود گرفتن-پُک زدن
از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)
بید خورده-کهنه و فرسوده

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

دنبال کردن-تعقیب کردن-اصرار و پافشاری کردن-پی گیری کردن

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

به پول رساندن-فروختن

 

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

رنگ شدن-گول خوردن

 

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن

از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن
 

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن

چیز خور شدن-مسموم شدن

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن
پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن
پا پتی-پا برهنه

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

چشم شور-آن که چشم زخم زند

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن
 

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

چشم باباقوری-نابینا-کور

 

ریش توپی-ریش تپه

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن
بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

 

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

 

چشمداشت-توقع-انتظار

جک و جانور-جانوران موذی مانند عقرب و رطیل و کرم و مانند آن ها

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

ار زبان کسی(از قول کسی)

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

الانه-همین حالا-هم اکنون

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

پول و پله-پول
آفتاب را به‌گز پیمودن-کوشش بی‌هوده کردن

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

خر آوردن-بدبخت شدن

پنبه شدن رشته-باطل و بی هوده شدن کار

رودل-سنگینی معده

 

پِهِن پا زدن-بیکاره و ولگرد بودن

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

 
بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

رفتگار-رفتنی-مردنی

 
آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)
چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

 

چروکیدن-چین دار شدن

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

آب و خاک-میهن-دیار

دل گُنده-سهل انگار

 

زبر-خشن-غیر لطیف

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

زیر جلی-پنهانی-آهسته

جمع و جور-منظم و مرتب

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود
بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت
دم-هنگام
آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

دو شاخ-دارای دو شقه

 

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

دله بازی-رفتار آدم دله
چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

اما توی کار آوردن-شک و تردید درست کردن-اشکال‌تراشی کردن

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)
جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

داو-نوبت بازی

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن
آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

باد هوا-وعده ی دروغ-چیز پوچ و بی اعتبار

بار شدن بر کسی-به کسی تحمیل شدن- سربار کسی شدن

 
دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن
 

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند
استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

انگشت کردن-انگشت رساندن

ترک بیلمز-آدم نادان

 

خصوصی-مقابل عمومی

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن
آخرین تحویل-قیامت

 
 

توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

درگاهی-آستانه

انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

 

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

ته ریش-ریش اندک

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

انگشت خوردن-افسوس خوردن-پشیمان بودن

 

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

پای کسی را از جایی بریدن-آمد و رفت کسی را از جایی قطع کردن

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل
 

از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

دل خواستن-آرزو داشتن-مایل بودن

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

چهار دیواری کسی نشست کردن-بدبخت شدن-از کار و زندگی ساقط شدن

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

از کار در آمدن(آزموده شدن، نتیجه دادن)

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

 

زاچ-زائو

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

 

خوشگلک-با خوشگلی اندک

دست فروشی-شغل دست فروش

 

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
دله دزد-آفتابه دزد-دزدی که به چیزهای کم ارزش قانع است

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

بار زدن-پر کردن وسیله ی نقلیه از بار-حمل کردن بار

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود
دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

زبر-خشن-غیر لطیف

روی پا بند نبودن-آرام و قرار نداشتن

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

ذِله کردن-ذله آوردن

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

 
بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

 

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن

توان هماوردی با کسی را داشتن

الحق(به‌راستی، حقیقتن)
چموش-سرکش-یکدنده

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی
 

دست کسی را خواندن-از نقشه ی کسی با خبر شدن

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

 

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

تور خوردن-برخورد کردن-به پست کسی خوردن

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

 
آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

چرس رفتن-حشیش کشیدن

با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

پول خرد-پول سکه ای

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن
پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

داغان-از هم پاشیده-پریشان

چهل منار-تخت جمشید

چاک کردن-نگا. چاک دادن

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد
د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد