برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 220

خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

حاضر و آماده-آماده

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

خرده بُرده-مشکل-اختلاف

چیز خور-مسموم شده

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی
پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

بالا تنه-از کمر به بالای بدن
ترکه-آدم باریک و بلند

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

خاطرجمع شدن-مطمئن شدن

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

آب تاختن(پیشاب کردن)

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

 

چپو-غارت-تاراج

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

ریق زدن-ریغ زدن

 

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

دو دلی-تردید-بی تصمیمی

پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

 
خودرو-آن چه بی اسب رود
داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
خاطر جمع-مطمئن
چل ستون-شبستان مسجد

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

آبِ سیاه(نیمه کوری)

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

ذِله شدن-ذله آمدن

به کله ی کسی افتادن-به سر کسی زدن-به وسوسه افتادن

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن
حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا
چِل-خل و دیوانه
خودرو-آن چه بی اسب رود

زیر نویس-پادداشت پایین صفحه-پا نویس-نوشته ی زیر فیلم
پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن
زانویی-زانو

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن
خرکاری-پرکاری-مفت کاری

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن
حضوری-رو در رو

رشوه گرفتن-رشوه خواری
دور-بار-دفعه-نوبت

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن
رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

رژیم غذایی-دستور خوراک بیمار

جاگرم کردن-در جایی ماندن

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن
تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

آش پختن برای کسی-کسی را برای آزار کسی برانگیختن-برای کسی توطئه‌ای ترتیب دادن

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

حبه کردن-دانه دانه کردن
خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی

پابوس-زیارت

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

زکی-لفظی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود
تبدیل به احسن کردن-چیزی را با چیز بهتری عوض کردن
اوستا چسک(فضول و مزاحم، سرخر)

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن
جبهه ی جنگ-میدان جنگ

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

پیش-برنده-آن که جلو است

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

رج کردن-رج بستن

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

دولت منزل-دولت سرا

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

رو شور-سفیداب

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

تِر زدن-خراب کردن کار

 

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

 
تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

بنا بودن-قرار بودن

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

خِر کسی را چسبیدن-گریبان کسی را گرفتن و چیزی از او طلب کردن

بدک-نه چندان بد

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب

خِر-حنجره-گلو

حق القدم-پای مزد-پای رنج-حق ویزیت پزشک

پاتال-سالخورده-پیر
 

خروار-کنایه از مقدار زیاد

بر ملا شدن-آشکار گشتن

تقاص پس دادن-تاوان پس دادن
این به آن در(چیزی که عوض دارد گله ندارد، در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند)

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی

توبره ی گدایی-کیسه ی گدایی

 
انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)
جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

چروک انداختن-چین انداختن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

 

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن
پس پس رفتن-رو به عقب گام برداشتن

 

دست خوش !-آفرین

چارک-یک چهارم

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)
 

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن

بفرما زدن-تعارف کردن

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

 

تمام و کمال-کامل-به تمامی

زبر و زرنگ-چابک و فرز

 

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

چشم خوردن-نظر خوردن
در و تخته به هم خوردن-متناسب هم بودن-لایق هم بودن-با هم جور بودن

بد گوشت-آدم نچسب-دیر پیوند-کسی که زخمش دیر بهبود یابد

اصلاح-تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان

 

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

 

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد
پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)
دست خدا به همراه-در پناه خدا

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

چغندر پخته-لبو

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

استخوان‌دار-محکم-بااراده

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن
خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

بده اون دستت-آی زکی !

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن
ته تغاری-آخرین فرزند خانواده
دانه دانه-یک یک

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن
باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک
دهن-واحد آواز خواندن

تو بمیری-سوگندی در مقام تهدید

به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن
زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

پاتوغ-محل گرد آمدن

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

اشک خنک(گریه‌ی ساختگی)

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن
آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

 
از ته ریش گذشتن-فریب دادن

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

 

دور دست-جایی دور

برآورد-تخمین

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

 

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن
 

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

بچه افتادن-سقط شدن جنین

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی
خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند
چوروک خوردن-چین برداشتن

 

بد اخم-عبوس و ترشرو

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف

خودی-آشنا

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

 

بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

پنج تن آل عبا- پنج تن
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن
 

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

 

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

چرت زدن-گرفتار غلبه ی خواب بودن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

آنجا رفتن که عرب نی انداخت-به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن
خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس
خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

 

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

 

بد سابقه-بد پیشینه-دارای گذشته ی بد

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

زیر چاق-حاضر-آماده

اجاق(دودمان)

 

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
دست اول-نو و تازه

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

 

دختر دم بخت-دختری که هنگام شوهر کردن او رسیده باشد

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

 

 

زیرش زدن-زیر چیزی زدن
دراندشت-وسیع-بی سر و ته

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

 

از شوخی گذشته-حالا برسیم به مطالب جدی
روز مبادا-روز سختی و پریشانی
تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

بازار سیاه-جایی که در آن اجناس غیر قانونی و گران می فروشند

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

برای دیدن چیزی ازدحام کردن (اشتیاق زیاد نشان دادن)

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

اسب چوبین-تابوت

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

 

جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

زیر سر داشتن-آماده شدن

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

 
خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

خواب و خوراک-خورد و خواب

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

بِدو بِدو-با شتاب-سریع

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)
دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

پاشیر-گودال پای شیر آب

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی
دست پاک-درستکار
پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

جمع و جور-منظم و مرتب
دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

 

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

از جگر گذشتن(نامردی کردن)
پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

چَکه-شوخ و بذله گو

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

 

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)

 

چاشت-صبحانه-ناشتایی

 

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

 

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.

خوش لباس-نگا. خوش پوش

راه اندازی-راه انداختن

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن