کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت نهم

 

 

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

تریاکی-معتاد به تریاک

 

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

زیر دل زدن-تهوع آوردن

 

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

رُک زده-زل زده-خیره شده
روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی
پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن
تن خود را چرب کردن-برای دردسری آماده شدن-پیه چیزی را به تن مالیدن

 

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

 

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

 
پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است
الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

 

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

پیش پای کسی-لحظه ای پیش از آمدن کسی
بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

جا آمدن حواس-به هوش آمدن

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

 

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان
آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن
پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

خوش غیرت-در زبان لوطیان گاه نشانه ی اعجاب و گاه دشنامی است به جای بی غیرت

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

 

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

دان-دانه-چینه

پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است
اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

 

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

رسیدگی کردن-سرکشی و وارسی کردن

خم شدن-دولا شدن

خروار-کنایه از مقدار زیاد

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

آیه آمدن-سوگند یاد کردن-به قرآن سوگند خوردن

 
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن

خلاف-جرم

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

رومیزی-منسوب به میز
جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف
زناشویی-ازدواج-همسر اختیار کردن
چین دادن-تابدار و شکن دار کردن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

ریزه میزه-ریزه پیزه

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف
ژست آمدن-برای افاده حالت به اندام و چهره دادن

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن

تنوره کشیدن-در حال چرخیدن به هوا پریدن
دله بازی-رفتار آدم دله
زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

زُل زدن-خیره نگاه کردن

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت
 

چینه-دیوار گلی
پِی-دنبال

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)

خانه یکی-صمیمی و یکدل

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی
بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

خریت-نادانی-حماقت

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن
خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

دمدمی مزاج-دمدمی

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

 

پیش کردن-راندن به جلو

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن

چرب و چیلی-پر چربی-پر روغن

 

چول-بیابان

 

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

 

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)
تریاکی-معتاد به تریاک

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن
در هم لولیدن-توی هم رفتن
زهره ترک شدن-زهره آب شدن

چشم سفیدی کردن-پر رویی کردن-گوش به حرف ندادن

آی زرشک(آی زکی)

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

دو زار-دو هزار-دو قران-دو ریال

 

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

پا بر جا-ثابت قدم-استوار

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

 

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

باشگاه-محل گردهمایی گروهی برای ورزش-تفریح و از این قبیل
چاپچی-دروغ گو-لاف زن
خیابان گز کردن-ول گشتن

خاور زمین-قاره ی آسیا

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

خود را خوردن-رنج بردن

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

چوروک-چین و شکن

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

پا خوردن-فریب خوردن

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

 

پیشاب-ادرار

ارزانی-بخشیدن-دادن

چشم زهره-ترس

 

بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

حلال-زن یا شوهر

دم-هنگام

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف
دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

 

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

 

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

ترش کردن-عصبانی شدن
آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

پهن شدن آفتاب-روز شدن

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

 

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن

جِر خوردن-پاره شدن

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

 

دست و پا کردن-فراهم آوردن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن
جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد
پاره آجر-شکسته ی آجر

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

خِر-حنجره-گلو

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن
خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

 

 

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن
الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن
اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

زیر جامه-زیر شلواری
چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن
خوش پوش-شیک پوش-آن که همواره لباس تمیز و برازنده می پوشد

 

پیشنهاد-طرح

چاره-درمان

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

راه اندازی-راه انداختن

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب

 
چشم باباقوری-نابینا-کور

 

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

ازرق(چشم زاغ)

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

بنده منزل-خانه ی من

خون به پا کردن-دعوا و آشوب راه انداختن-سر و صدا و جنجال کردن
آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)
پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

تخم نابسمل لا-حرام زاده

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

 

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

از کار در آمدن(آزموده شدن، نتیجه دادن)

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد
 

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

چاچول باز-حقه باز-شیاد

برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

چاره-درمان

پشه کوره-پشه ی ریز

ده مرده حلاج بودن-بسیار زرنگ و کاری بودن
از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

باب دندان-مناسب طبع و حال

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن
آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)
پی گرفتن-دنبال کردن کار
به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

جامه شور-رختشوی

بی ناخن-بی انصاف-کسی که به زیردست سودی نمی رساند

دو به دو-دو تا دو تا

 

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

 

از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

خیره-بی شرم-پر رو

راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن

خش و خش-نگا. خش خش

چاک زدن-نگا. چاک دادن
برات شدن به دل کسی-گواهی درونی پیدا کردن-گواهی دادن دل

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

خرج راه-هزینه ی سفر

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

زار-نا به سامان-خراب-بد

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

بغض کردن-متاثر و غمگین شدن و به خود فرو رفتن

زبان باز-کسی که با چرب زبانی به مقصود خود می رسد

 

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری

خروس خوان-هنگام سحر

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

چاق کردن دعوا-دامن زدن به دعوا

جایی-مستراح-توالت

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

پس رفتن-عقب رفتن

اوضاع احوال(وضع و حال)

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

بالینی-کلینیکی

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

پیشاب-ادرار

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

پر شر و شور-پر غوغا-پر هیاهو

 

 

خرده بُرده-مشکل-اختلاف

خالی بند-چاخان-دروغ گو
چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد
رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن
دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند
بی ریخت کردن-کتک زدن

در چاه افتادن-فریب خوردن

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

پا واکردن-به راه افتادن بچه

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک
خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی
چتولی نشستن-جمع و جور نشستن
 

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد
چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

به هر حال-در هر حال-در هر صورت
 

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

ادرار کوچک(شاش)

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست
ترش ابرو-عبوس

زمین گذاشتن چیزی-چیزی را ترک کردن

 

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

چتوَل-یک چهارم

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح
آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

حظ کردن-لذت بردن

چوق-چوب-تومان

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

 
به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

روی هم ریختن-توطئه کردن برای پیش بردن کاری-توافق در امری-رابطه ی عاشقانه و جنسی با هم پیدا کردن

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن